Vanaf januari 2013 mogen Cubanen zonder toestemming van de regering naar het buitenland te reizen. Het enige wat ze nodig hebben is een paspoort. Het lijkt een grote stap in de richting van een moderner en vrijer Cuba. Toch zeggen experts dat schijn bedriegt: de regering bepaalt namelijk nog steeds wie er wel of niet een paspoort krijgt.
Sinds de communistische revolutie in 1959, toen Fidel Castro aan de macht kwam, zijn miljoenen Cubanen naar het buitenland gevlucht. Al decennialang wordt het bekende toekomstscenario geschetst: Fidel wordt ziek, duizenden ballingen in Miami vieren feest en een generatie geduldige Amerikanen maakt zich klaar om opnieuw kennis te maken met mambo dansen, Cuba Libre en echte sigaren. Dit scenario blijft echter uit en het leven in Cuba blijft op pauze staan. Waarom laat de modernisering zo lang op zich wachten?
ZELF NAAR Cuba?
Bekijk alle 51 reizen om de rondreis Cuba van je dromen te vinden
Adiós Fidel
In februari 2008 draagt Fidel na langdurige gezondheidsproblemen de macht over aan zijn jongere broer Raúl Castro. Raúl wil de zwakke Cubaanse economie efficiënter maken. Datzelfde jaar nog voert zijn regering een aantal langverwachte economische hervormingen door. Zo mogen Cubanen nu ook in toeristische hotels verblijven, een mobiele telefoon bezitten en bepaalde elektronische apparatuur aanschaffen, zoals dvd-spelers en magnetrons. Ook worden grotere stukken grond overgedragen aan particuliere boeren om de voedselproductie te verhogen. Het is niks radicaals, maar een belangrijke eerste stap.
Een grotere en verrassend onsocialistische stap wordt in 2010 gezet: Castro schrapt een half miljoen overheidsbanen en versoepelt de wetten voor particuliere bedrijfjes. Cubanen kunnen nu bijvoorbeeld een vergunning aanvragen om met hun eigen auto als taxi te rijden of om een casa particular te beginnen: zij mogen één kamer in hun huis verhuren aan toeristen. Op langere termijn zullen er meer dan een miljoen overheidsbanen verdwijnen.
Verschuiving onder Raúl
Deze plannen laten veel Cubanen perplex staan. De levensstandaard binnen de streng gecontroleerde socialistische economie was niet hoog, maar bood wel zekerheid. Niemand hoefde zich zorgen te maken over hypotheken, opstartkosten of forse fiscale aangiften. Veel Cubanen staan te springen om voor zichzelf te beginnen, maar dat is nog niet zo gemakkelijk als je niet kunt adverteren, geen geld kunt lenen en geen toegang tot internet hebt. Om nog maar te zwijgen van de strenge regels die aan het 'ondernemerschap' verbonden zijn.
José Miguel en zijn vrouw Lourdes hebben een casa particular in Cienfuegos, een Franse koloniale stad in het zuiden van Cuba. Het is duidelijk dat zij het beter hebben dan de gemiddelde Cubaan die werkt voor de staat, maar makkelijk is het niet. Lourdes vertelt dat het internet voor de meeste mensen nog verboden is in Cuba. Dat is een probleem, want veel reizigers boeken hun casa online. 'Wij kopen af en toe een 'internetuur' van een student.' Studenten krijgen twee interneturen per week van de overheid, maar verkopen ze vaak omdat ze veel geld opleveren. Eén uur kost 6 CUC: dat is 5 euro. 'Wij hebben geluk', glimlacht Lourdes, 'de dochter van een vriend van ons verkoopt haar uren aan ons voor de helft van de prijs.'
Cubanen willen meer
Op de vraag wat Cubanen het hardste nodig hebben, antwoordt een werkster in een sigarenfabriek: 'Salarisverhoging. De salarissen in Cuba zijn zo laag dat ze niet eens de kosten voor onze basisbehoeften dekken, zoals melk voor mijn baby of zeep om je mee te wassen.' Een gemiddeld maandsalaris in Cuba is €12,50, terwijl veel prijzen van producten in de supermarkt zelfs voor Nederlandse begrippen hoog zijn.
Cuba maakt een periode van economische verandering door maar de politieke veranderingen blijven uit. 'Toen Obama in 2009 president werd, hoopten we allemaal dat het embargo snel beëindigd zou worden', zegt de particuliere taxichauffeur Ernesto. Hij rijdt in een knalgroene Amerikaanse oldtimer. 'De slechte relatie tussen Amerika en Cuba houdt ons land in haar greep.' Hij vertelt dat Cubanen altijd wel ergens zaakjes hebben lopen om rond te komen. 'We fixen iets hier en we regelen iets daar: zo schrapen we alle mogelijke centen bij elkaar.'
Hoe nu verder?
Op het moment dat het VS embargo wordt opgeheven, zal het toerisme naar Cuba zo explosief toenemen dat heel de economie zal veranderen. Er zal meer financiële ruimte komen, waardoor Cubanen het makkelijker zouden kunnen krijgen. Maar of en wanneer dat gaat gebeuren is nog onduidelijk. De relatie tussen Cuba en de Verenigde Staten is ondanks de hervormingen nog altijd slecht. Amerika wacht op democratische hervormingen en die gaan er onder leiding van Raúl Castro hoogstwaarschijnlijk niet komen.
Maar zelfs als het embargo opgeheven wordt, blijft de vraag bestaan: is dit land van baanbrekende gezondheidszorg klaar om zijn ziel te verkopen aan het kapitalisme? Een verandering na de gebroeders Castro is onvermijdelijk, maar wat voor vorm die gaat krijgen en vooral met wie blijft voor iedereen gokken.
